Ścieżka przyrodnicza Centrum Edukacji Ekologicznej Szumilas w Myślęcinku

LEŚNY PARK
Czy wiesz, że Leśny Park Kultury i Wypoczynku – Myślęcinek to jeden z największych parków miejskich w Polsce? Zajmuje powierzchnię 830 ha, z czego blisko aż 500 ha to tereny leśne, nawet ze stuletnimi okazami drzew liściastych. Jest to obszar o szczególnych walorach przyrodniczych, rekreacyjno-sportowych, a także dydaktycznych. Zapraszamy Cię na spacer szlakiem ścieżki edukacyjnej, dzięki której odkryjesz bioróżnorodność przyrody Leśnego Parku!

POLANA PRZED CENTRUM
Nasz spacer rozpoczynamy od wizyty w Centrum Edukacji Ekologicznej Szumilas. Jest to doskonałe miejsce do spotkań z przyrodą.Działalność ośrodka odgrywa znaczącą rolę w kształtowaniu postaw proekologicznych wśród mieszkańców regionu.
Położenie centrum, bogata infrastruktura budynku sprawiają, że jest to często wybierane miejsce na organizację konferencji, spotkań plenerowych, zajęć edukacyjnych oraz wypoczynku na łonie natury. Wychodząc przed Centrum możemy przystanąć w cieniu drzew i wsłuchać się w śpiew ptaków, odpoczywając od codziennego pośpiechu i zgiełku miasta.

Czy wiesz, że dział botaniki zajmujący się drzewami to dendrologia? Drzewami nazywamy wieloletnie rośliny o jednym zdrewniałym pędzie głównym zwanym pniem lub zdrewniałych kilku pędach głównych i gałęziach tworzących koronę. Od krzewów i krzewinek różnią się posiadaniem pnia lub pni rozgałęziających się dopiero od pewnej wysokości. Drzewa rosnące dookoła nas od lewej strony to:

Klon zwyczajny Acer pseudoplatanus
Kasztanowiec biały Aesculus hippocastanum
Jesion wyniosły Fraxinus Excelsior
Lipa szerokolistna Tilia platyphyllos
Jabłoń domowa Malus domestica
Śliwa domowa Prunus domestica
Świerk pospolity Picea abies
Brzoza brodawkowata Betula pendula

STACJA STAW I SZUWARY
Centrum Edukacji Ekologicznej Szumilas zlokalizowane jest nieopodal brzegu największego stawu w Myślęcinku oraz polany śródleśnej. Dookoła rozciągają się naturalne lasy liściaste, czyli grądy i nasadzenia sosny.

Na pograniczu lądu i zbiornika wodnego, rozwijają się ekosystemy szuwarowe. Jest to strefa roślin przybrzeżnych, rosnących pasem ciągnącym się równolegle wzdłuż brzegu. Zasiedlana jest ona przez rośliny określane mianem helofitów, czyli roślin ziemno – wodnych. W tym miejscu szuwar zdominowany jest przez trzcinę pospolitą Phragmites australis, tworzącą szuwar trzcinowy. Najczęściej w danym pasie szuwarów dominuje jeden
gatunek z niewielkim udziałem roślin wód otwartych. Rozglądając się dookoła, zaobserwujecie:
Drzewa (przy brzegu): Olsza czarna Alnus glutinosa i Wierzba biała Salix alba
Krzewy, np. Wierzba szara Salix cinerea
oraz rośliny zielnie: Trzcina pospolita Phragmites australis,
Jeżogłówka gałęzista Sparganium erectum,
Turzyca zaostrzona Carex gracilis
Tarczyca pospolita Scutellaria galericulata
Karbieniec pospolity Lycopus europaeus
Kosaciec żółty Iris pseudacorus
Niezapominajka błotna Myosotis scorpioides
Żabieniec babka wodna Alisma plantago-aquatica
W stawie, za pasem szuwarów, widzimy strefę otwartej toni wodnej. Występują w niej rośliny wodne, zwane hydrofitami. Na powierzchni wody pływa rzęsa drobna Lemna minor a w toni wodnej spotkać można rogatka sztywnego Ceratophyllum demersum

Największy ze stawów w Myślęcinku jest miejscem życia wielu gatunków ptaków. Pas szuwarów, ciągnący się wzdłuż zbiornika wodnego, jest wykorzystywany przez ptaki głównie w okresie lęgowym. Stanowi on doskonałą osłonę dla gniazd. Im więcej gatunków roślin i większe urozmaicenie pasa szuwarów, tym więcej gatunków ptaków znajdzie dogodne miejsce do gniazdowania. W samych szuwarach często usłyszeć można kryjącego się wśród nich trzciniaka zwyczajnego Acrocephalus arundinaceus oraz trzcinniczka zwyczajnego Acrocephalus scirpaceus, czasem bąka zwyczajnego Botaurus stellaris. Zakładają również gniazda ptaki takie, jak gęś gęgawa Anser anser, kaczka krzyżówka Anas platyrhynchos, łabędź niemy Cygnus olor i łyska Fulica atra, które możemy zaobserwować, kiedy pływają po powierzchni stawu.

Ze stawami Myślęcinka związane są także płazy. Są to zwierzęta bardzo pożyteczne z punktu widzenia człowieka, gdyż w naturalny sposób kontrolują liczebność bezkręgowców, które uważane są za szkodniki, na przykład komarów i ślimaków. Ze względu na wrażliwość na zmiany warunków siedliskowych i obecność substancji toksycznych, płazy są wykorzystywane jako gatunki wskaźnikowe, świadczące o stanie ekosystemu. Niestety, w skali całego świata obserwujemy drastyczny spadek liczebności populacji płazów. Uznaje się to za jedno z najbardziej krytycznych zagrożeń globalnej bioróżnorodności. Przyczynami takiego stanu rzeczy są m.in. zniszczenie, nadmierna eksploatacja i modyfikacja środowiska naturalnego, utrata siedlisk, chemizacja rolnictwa oraz zanieczyszczenia wody, gleby i powietrza, a także zmiany klimatyczne.

W stawach i ich okolicach spotkać możemy na przykład ropuchy: szarą Bufo bufo i zieloną Bufo viridis oraz żaby: trawną Rana temporaria i niezwykle ciekawą żabę moczarową R. arvalis, której samce w okresie godowym mają grzbiet i boki ciała ubarwione przepięknym, jaskrawo-niebieskim kolorem. Staw myślęciński jest jednym z nielicznych miejsc w okolicach Bydgoszczy gdzie można zaobserwować przedstawicieli tego gatunku. Poza tym spotyka się również kumaka nizinnego Bombina bombina oraz grzebiuszkę ziemną Pelobates fuscus. Warto pamiętać, że wszystkie płazy w Polsce znajdują się pod ścisłą ochroną gatunkową.

POLANA ŚRÓDLEŚNA

Polany śródleśne powstały w wyniku karczowania lasów pod pola uprawne i łąki. Zachwycają bogactwem roślin i owadów żyjących w ich zaciszu, a także stanowią doskonałe tło do obserwacji zachodzących zmian w przyrodzie, w zależności od pór roku.

Pomiędzy wszechobecnymi tu trawami takimi jak kostrzewa czerwona Festuca rubra, wiechlina łąkowa Poa pratensis, szczotlicha siwa Corynephorus canescens i mietlica pospolita Agrostis capillaris rosną:
Lucerna siewna Medicago sativa
Farbownik lekarski Anchusa officinalis
Babka lancetowata Plantago lanceolata
Krwawnik pospolity Achillea millefolium
Szczaw zwyczajny Rumex acetosa
Pięciornik srebrny Potentilla argentea
Powój polny Convolvulus arvensis
Koniczyna polna Trifolium arvense
Cykoria podróżnik Cichorium intybus
Pyleniec pospolity Berteroa incana
Mniszek pospolity Taraxacum officinale (Taraxacum sect. Taraxacum)
Lepnica rozdęta Silene vulgaris
oraz kocanki piaskowe Helichrysum arenarium – roślina ta objęta jest w Polsce częściową ochroną gatunkową.

Polana urzeka różnorodną roślinnością, na której żerują przedstawiciele większości rzędów owadów. Bogactwo gatunkowe roślin przyciąga owady zapylające, korzystające z nektaru i pyłku kwiatów. Oprócz pszczoły miodnej Apis melifera polanę odwiedzają licznie inni przedstawiciele z rodziny pszczołowatych, na przykład trzmiele: ziemny Bombus terrestris oraz kamiennik Bombus lapidarius. Z myślą o mniej znanych owadach zapylających, ustawiony został na skraju polany hotel dla dzikich zapylaczy. Jest on chętnie odwiedzany przez pszczoły samotnice np. murarki Osmia sp. i miesierki Megachile sp. Mało kto wie, że większość motyli spotykanych na polanie również przyczynia się do zapylania roślin. Wśród
dużych i kolorowych motyli, łatwych do zaobserwowania, licznie pojawiają się tu przedstawiciele rodziny bielinkowatych (Pieridae) – bielinek kapustnik Pieris brassicae i bielinek rzepnik P. rapae i latolistek cytrynek Gynepteryx rhamni.

Na polanie, wśród niskiej roślinności, możemy spotkać również drapieżnych przedstawicieli rodziny biedronkowatych Coccinellidae. Bardzo pospolicie pojawiają się tu nasze rodzime biedronki: siedmiokropka Coccinella septempunctata z siedmioma czarnymi kropkami na czerwonych pokrywach, biedronka dwukropka Adalia bipunctata z 2 kropkami na czerwonych pokrywach, oraz biedronka czternastokropka Propylea qyatuordecimpunctata koloru czarnego z 14 żółtymi plamkami. Dwa pierwsze wspomniane gatunki bywają często mylone z biedronką azjatycką Harmonia axyridis, bardzo zmienną w ubarwieniu, dlatego czasami zabijane są przez ludzi, którzy mylnie uznają je za azjatyckie. Ponieważ biedronki dwu- i siedmiokropki są niezwykle pożyteczne, bo zjadają mszyce, pod żadnym pozorem nienależy ich zabijać.

GRĄD
Las to jeden z odnawialnych zasobów przyrody, który powstaje w wyniku procesu lasotwórczego. Charakteryzuje się dominacją drzew rosnących w zwarciu. Stanowi kompleks, w którym roślinność, świat zwierzęcy, grzyby i mikroorganizmy są ze sobą ściśle powiązane siecią zależności. W różnych częściach świata występują typy lasów, których wygląd i skład gatunkowy zależy od lokalnego klimatu, stosunków wodnych i typu gleby.

Jak pewnie zauważyliście, Myślęcinek otoczony jest w dużej części lasami liściastymi zwanymi grądami. W dawnych czasach był to jeden z najczęściej spotykanych typów lasów w naszym kraju. Grądy zajmują siedliska bardzo żyzne. W wyniku działalności człowieka były one karczowane i zamieniane na pola uprawne. Na części siedlisk grądowych sadzono drzewa iglaste, najczęściej sosny, ponieważ ten gatunek szybciej rośnie i ma większe zastosowanie gospodarcze. Z tych powodów, na terenie naszego kraju, pozostało już niewiele tego typu lasów. Dlatego obecnie grądy stanowią siedliska przyrodnicze chronione w sieci Natura 2000.

Grąd to wielogatunkowy i wielowarstwowy las liściasty, w którym dominują drzewa: dąb szypułkowy Quercus robur i grab pospolity Carpinus betulus, z domieszką klonu zwyczajnego Acer platanoides, klonu jaworu Acer pseudoplatanus i lipy drobnolistnej Tilia cordata. W warstwie krzewów często rośnie leszczyna pospolita Corylus avellana. Wiosną, zanim rozwiną się liście na drzewach, szczególnie interesująco wygląda w grądzie runo leśne. Zakwitają w nim łanowo gatunki takie, jak:
Przytulia wonna Galium odoratum
Jasnota gajowiec Lamium galeobdolon
Czworolist pospolity Paris quadrifolia
Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis
Konwalia majowa Convallaria majalis
Zawilec gajowy Anemone nemorosa

Na skraju lasu i przy drogach spotykamy takie gatunki, jak:
Podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria
Żankiel zwyczajny Sanicula europaea
Czyściec leśny Stachys sylvatica
Licznie występuje tu również niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora – gatunek obcy dla naszej flory. Jedną ze szczególnie ciekawych roślin rosnących w lesie grądowym jest lilia złotogłów Lilium martagon. W Polsce jest rośliną dość rzadką i została objęta ochroną ścisłą. Uznawana jest za jedną z najpiękniejszych roślin we florze polskiej.

Las jest domem wielu zwierząt, które znajdują w nim dogodne warunki do życia. Piękno tego miejsca wzbogaca śpiew zamieszkujących go ptaków. Między gałęziami drzew słychać odgłosy kosa Turdus merula, zięby zwyczajnej Fringilla coelebs, kowalika Sitta europaea, pierwiosnka Phylloscopus collybita, rudzika Erithacus rubecula, bogatki zwyczajnej Parus major, kapturki Sylvia atricapilla oraz muchołówki szarej Muscicapa striata.

ALEJA TRZECH STAWÓW

Leśny Park Kultury i Wypoczynku w Bydgoszczy położony jest na bardzo atrakcyjnym terenie. Urozmaicona rzeźba i duże różnice wysokości oraz niewielkie źródła i cieki wodne są pozostałością po ostatnim zlodowaceniu, które miało miejsce od ok 14 do 12 tysięcy lat temu. Dzięki tak zróżnicowanej budowie występują tutaj bardzo różnorodne siedliska; od lasów, poprzez murawy i łąki, różnego typu torfowiska po zbiorniki wodne.

Ostatnim punktem naszej ścieżki edukacyjnej jest Aleja Trzech Stawów. Zostały one wykopane w trakcie urządzania terenu i związane są z jednym ze strumieni, którego początek stanowi źródło Zacisze, wypływające koło budynku Centrum Edukacji. Stawy te są ułożone kaskadowo. Największe zainteresowanie, dzięki bardzo malowniczemu położeniu, wzbudza zbiornik znajdujący się najwyżej. Na dnie tego stawu były notowane ramienice Jedne z największych glonów występujących w Polsce. W słoneczne dni, w toni wodnej, można zaobserwować rosnącą tu licznie osokę aloesowatą Stratiotes aloides oraz rogatka sztywnego Ceratophyllum demersum. Uroku temu zbiornikowi dodają, pływające po powierzchni wody, liście i kwiaty grzybieni Nymphaea sp. Okolony jest on przez szuwar z pałką wąskolistną Typha angustifolia Do tego właśnie stawu wpływa woda bezpośrednio ze źródła Zacisze.

Przy stawie widzimy gatunki naturalnie występujące w naszym kraju, rodzime lub trwale zadomowione.
Należą do nich drzewa:
Olsza czarna Alnus glutinosa
Brzoza brodawkowata Betula pendula
Klon jawor Acer pseudoplatanus
Grab pospolity Carpinus betulus
Krzewy:
Bez czarny Sambucus nigra
Dereń świdwa Cornus sanguinea
I rośliny zielne:
Glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus
Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica
Czosnaczek pospolity Alliaria petiolata
Barwinek pospolity Vinca minor
Świerząbek gajowy Chaerophyllum temulum
Konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium
Sałatnik leśny Mycelis murali
Łoczyga pospolita Lapsana communis
Sitowie leśne Scirpus sylvestris
Oraz rosnący na drzewach, wieczniezielony półpasożyt: Jemioła pospolita Viscum album

Znaleźć tutaj możemy również gatunki obce dla naszej flory. Przykładem takiej rośliny jest rosnący tu rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica, który pochodzi z Azji południowej. Zaliczany jest on do gatunków inwazyjnych, czyli gatunków obcego pochodzenia o znacznej ekspansywności, który rozprzestrzenia się naturalnie lub z udziałem człowieka i stanowi zagrożenie dla rodzimej fauny i flory danego ekosystemu. Konkuruje on z gatunkami rodzimymi o niszę ekologiczną, a także może przyczynić się do wyginięcia gatunków miejscowych. Gatunki inwazyjne stanowią drugie – zaraz po niszczeniu siedlisk – największe zagrożenie dla światowej bioróżnorodności. Innym przykładem takiego gatunku jest niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, którego spotkaliśmy już przy drodze w lesie grądowym.

Data publikacji: 15.07.2020